Το όνειρο της εξατομικευμένης ιατρικής στην ψυχική υγεία είναι η πρόληψη διαταραχών σε ανθρώπους που διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο και η παροχή εξατομικευμένης θεραπείας σε εκείνους που εμφανίζουν τις διαταραχές αυτές. Παρόλο που ακόμη δεν τα έχουμε καταφέρει, ξέρουμε ότι αυτός είναι ένας επιτεύξιμος στόχος και γνωρίζουμε με τί θα μοιάζει το μέλλον, όπως είπε ο Charles Nemeroff στο APAAM 2021.
Η τεχνητή νοημοσύνη θα συνδυάζει πληροφορίες σχετικά με τον γονότυπο, τη μεταβολομική (metabolomics) και τα επιγενετικά στοιχεία ενός ατόμου και θα τις συνθέτει με το ιστορικό δυσμενών εμπειριών με στόχο την πρόβλεψη της ευαλωτότητας του ατόμου για αγχώδεις διαταραχές, κατάθλιψη και σύνδρομο μετατραυματικού στρες, είπε ο καθηγητής Nemeroff κατά τη διάρκεια της ομιλίας του όπου αποδέχθηκε το πρώτο ετήσιο βραβείο Nasrallah Family Neuroscience.
Οι αλγόριθμοι που θα προκύψουν θα προβλέπουν την πιθανότητα εμφάνισης μιας διαταραχής και τις πιθανότητες ένας, συγκεκριμένος ασθενής να απαντήσει σε διαφορετικές θεραπευτικές προσεγγίσεις (όπως φαρμακοθεραπεία σε σύγκριση με γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία) ή ακόμα και σε διαφορετικά σκευάσματα, όπως SSRI ή SNRI.
Η αλληλεπίδραση γονιδίων – περιβάλλοντος είναι ο κανόνας στον προσδιορισμό της ευαλωτότητας και η επιγενετική παίζει σημαντικό ρόλο
Λαμβάνοντας υπόψη τις δυνατότητες της μηχανικής μάθησης (machine learning) στη διαχείριση τεράστιου αριθμού δεδομένων και της κατανόησης των προγνωστικών παραγόντων από την πλευρά μας - που εκτείνονται από το παιδικό τραύμα ως την παρουσία ενός ή δυο βραχέων αλληλίων στο γονίδιο μεταφορέα της σεροτονίνης - ένα τέτοιο μέλλον μπορεί να προβλεφθεί, υποστήριξε ο καθηγητής Nemeroff (Dell Medical School, University of Texas Austin, USA). Αλλά δεν είμαστε ακόμη εκεί.
Παραδείγματα όσων γνωρίζουμε
Υπάρχουν μελέτες που παρέχουν ισχυρά στοιχεία για τον ρόλο της αλληλεπίδρασης μεταξύ γονοτύπου και περιβάλλοντος στον προσδιορισμό του τελικού αποτελέσματος.
- Η κακοποίηση στην παιδική ηλικία μεταβάλλει την ενδογενή απάντηση στο στρες, η οποία συντονίζεται από την εκλυτική ορμόνη της κορτικοτροπίνης (CRH). Πολυμορφισμοί στο γονίδιο του υποδοχέα τύπου 1 της CRH αλληλοεπιδρούν ισχυρά με το επίπεδο της κακοποίησης στην παιδική ηλικία ώστε να είναι δυνατόν να προβλεφθεί η εμφάνιση κατάθλιψης στην ενήλικη ζωή.1
- Αυτό το αποτέλεσμα είναι παρόμοιο με αυτό που παρατηρήθηκε στην πρωτότυπη μελέτη αλληλεπίδρασης γονιδίων-περιβάλλοντος, δείχνοντας ότι η πιθανότητα εμφάνισης ΜΚΔ μετά από κακοποίηση στην παιδική ηλικία εξαρτάται από έναν λειτουργικό πολυμορφισμό στην περιοχή του υποκινητή του γονιδίου μεταφορέα της σεροτονίνης.2
- Η κακοποίηση στην παιδική ηλικία και το τραύμα στην ενήλικη ζωή έχουν αθροιστικό αποτέλεσμα στη σοβαρότητα των συμπτωμάτων του συνδρόμου μετατραυματικού στρες (PTSD).3
Μπορούμε επίσης να είμαστε σίγουροι για τον καθοριστικό παράγοντα που παίζει η επιγενετική. Περίπου το 98% του γονιδιώματός μας αποτελείται από μη-κωδικοποιήσιμο DNA.4 Ενώ αυτό δεν μεταφράζεται σε πρωτεΐνες, ρυθμίζει την έκφραση των γονιδίων μέσω της μεθυλίωσης.
Η απομεθυλίωση ρυθμίζει την αλληλεπίδραση μεταξύ γονιδίων και τραύματος στον προσδιορισμό του κινδύνου εμφάνισης διαταραχών στρες5
Γνωρίζουμε, για παράδειγμα ότι η απομεθυλίωση σε συγκεκριμένα αλλήλια ρυθμίζει την αλληλεπίδραση μεταξύ γονιδίων και παιδικού τραύματος. Ένας πολυμορφισμός που επηρεάζει το γονίδιο της FK506 πρωτεΐνης δέσμευσης-5 αυξάνει τον κίνδυνο διαταραχών σχετιζόμενων με το στρες μέσω της από-μεθυλίωσης και της μεταγραφής.5
Και ένα παράδειγμα από όσα δεν γνωρίζουμε
Παρόλα αυτά, ακόμη και αν μερικές φορές προωθείται ότι εμπορικά διαθέσιμα test γονιδιακών πολυμορφισμών που σχετίζονται με τον μεταβολισμό των αντικαταθλιπτικών μπορεί να χρησιμοποιηθούν ως εξέταση ρουτίνας, δεν υπάρχουν στοιχεία που να συμφωνούν για το όφελος αυτής της εξέτασης, σημείωσε ο καθηγητής Nemeroff.
Μια πρόσφατη τυχαιοποιημένη, διπλά-τυφλή, πολυκεντρική μελέτη με 304 ασθενείς δεν έδειξε σημαντική βελτίωση στο θεραπευτικό αποτέλεσμα σε ασθενείς με ΜΚΔ όταν η θεραπεία βασίστηκε σε αξιολόγηση panel φαρμακοκινητικών και φαρμακοδυναμικών παραγόντων σε σύγκριση με την κλασσική θεραπευτική προσέγγιση.6
Σε άρθρο στο JAMA σημειώθηκε ότι η χρήση φαρμακογενομικών (pharmacogenomic) δοκιμασιών για την πρόβλεψη του θεραπευτικού αποτελέσματος σε επίπεδο ασθενούς αποτελεί έναν επιτεύξιμο και σοβαρό στόχο, αλλά δεν γνωρίζουμε ακόμα πως μπορούμε να τον πετύχουμε καλύτερα.7
Our correspondent’s highlights from the symposium are meant as a fair representation of the scientific content presented. The views and opinions expressed on this page do not necessarily reflect those of Lundbeck.
