Σύμφωνα με βιβλιογραφικά δεδομένα, η συναισθηματική άμβλυνση αποτελεί ανεπιθύμητη ενέργεια της αντικαταθλιπτικής αγωγής, αλλά υπάρχουν και στοιχεία που υποστηρίζουν ότι είναι υπολειμματικό σύμπτωμα της κατάθλιψης και επομένως στόχος για πιο αποτελεσματικές θεραπείες. Ποια είναι η άποψή σας; Αυτό το ερώτημα τέθηκε στο συνέδριο ECNP 2019 κατά τη διάρκεια ανταλλαγής απόψεων μεταξύ ειδικών επάνω στο συγκεκριμένο θέμα.
Η θεραπεία της κατάθλιψης θα πρέπει να στοχεύει στη συνολική λειτουργική αποκατάσταση και αυτό απαιτεί βελτίωση σε όλους τους τομείς που αφορούν τη νόσο – διάθεση, γνωσιακή και σωματική λειτουργία.1 Αυτό έχει πλέον ευρέως συμφωνηθεί, μαζί με την ανάγκη για καλά ανεκτές θεραπείες, που είναι απαραίτητες για τη βελτίωση της συμμόρφωσης ώστε να μειωθεί ο κίνδυνος μη πλήρους απάντησης και εμφάνισης υποτροπής.
Σε πρόσφατη μελέτη, το 35% των ασθενών που διέκοψαν τη φαρμακευτική αγωγή, επικαλέστηκαν συναισθηματική άμβλυνση
Δυστυχώς, η συναισθηματική άμβλυνση – συμπεριλαμβανομένων της συναισθηματικής αποσύνδεσης, της απώλειας ενδιαφέροντος και ευχαρίστησης – είναι κοινή εμπειρία κατά τη διάρκεια της θεραπευτικής αγωγής, και αναφέρεται σε ποσοστό 30-50% από τους ίδιους τους ασθενείς με κατάθλιψη που λαμβάνουν αντικαταθλιπτική αγωγή.2 Είναι επίσης συχνή αιτία διακοπής της αγωγής. Σε μια πρόσφατη μελέτη στον Καναδά 316 ασθενών με κατάθλιψη, το 35% αυτών που διέκοψαν την αγωγή τους ανέφεραν ως αιτία τη συναισθηματική άμβλυνση.3
Η συναισθηματική άμβλυνση μπορεί να έχει αρνητική επίδραση στη λήψη αποφάσεων και στις σχέσεις των ασθενών και να οδηγήσει σε μειωμένη αυτό-φροντίδα, ακόμη και σε σκέψεις αυτό-καταστροφής στην προσπάθεια ο ασθενής να αισθανθεί κάποιο συναίσθημα.4 Η συναισθηματική άμβλυνση μπορεί να αντικατοπτρίζεται στη μειωμένη σεξουαλική επιθυμία και στην απάθεια. Οποιαδήποτε από αυτές τις εκδηλώσεις μειώνει την ποιότητα ζωής.5 Το ερώτημα παραμένει: είναι η συναισθηματική άμβλυνση απόρροια της νόσου ή της αντικαταθλιπτικής αγωγής;
Η συναισθηματική άμβλυνση ως ανεπιθύμητη ενέργεια
Μεταξύ άλλων, ο Guy Goodwin και οι συνεργάτες του από την Οξφόρδη έχουν επιστήσει την προσοχή στο φαινόμενο του συναισθηματικού μουδιάσματος και της μειωμένης ευαισθησίας που εμφανίζεται σε κάποιους ασθενείς που λαμβάνουν αντικαταθλιπτική αγωγή. Το γεγονός ότι αυτά τα συμπτώματα μπορεί να είναι εμφανή ακόμη και όταν η κατάθλιψη βρίσκεται σε ύφεση, συνηγορεί υπέρ του ότι αυτά δεν αποτελούν μέρος της νόσου αλλά συνέπεια της αντικαταθλιπτικής αγωγής.5
Η άποψη ότι η συναισθηματική άμβλυνση είναι αποτέλεσμα της αντικαταθλιπτικής αγωγής υποστηρίχθηκε και από τον καθηγητή Andrea Fagiolini (Πανεπιστήμιο της Siena, Ιταλία). Η άποψη αυτή ενισχύεται, όπως ανέφερε ο καθηγητής, από πειραματικά δεδομένα μειωμένης ανίχνευσης του αρνητικού συναισθήματος στην έκφραση του προσώπου τόσο σε κλινικές όσο και νευροαπεικονιστικές μελέτες υγιών εθελοντών στους οποίους εχορηγείτο αντικαταθλιπτική αγωγή για λιγότερο από μια εβδομάδα.6,7 Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι η επίδραση αυτή της αγωγής στην αντίληψη του συναισθήματος είναι η αντίθετη από αυτήν που παρατηρείται σε ασθενείς με κατάθλιψη, όπου υπάρχει αυξημένη αναγνώριση του αρνητικού συναισθήματος σε σύγκριση με το θετικό, στην έκφραση του προσώπου.
Από τη στιγμή που οι ασθενείς με κλινική κατάθλιψη έχουν ενισχυμένη ικανότητα αναγνώρισης αρνητικών εκφράσεων προσώπου σε σύγκριση με τις θετικές (αρνητικό σφάλμα προσοχής), σύμφωνα με τα παραπάνω δεδομένα φαίνεται ότι η φαρμακευτική αγωγή μειώνει την ικανότητα ανίχνευσης αρνητικών ερεθισμάτων.
Οι φαρμακο-επαγώμενες παρεκκλίσεις του ασθενούς στην επεξεργασία των συναισθημάτων είναι στην αντίθετη κατεύθυνση από αυτές που παρατηρούνται σε μη θεραπευόμενη κατάθλιψη
Επιπλέον, φαίνεται να υπάρχει συσχετισμός μεταξύ εγκεφαλικής λειτουργίας και συμπεριφοράς που προκαλείται από την αντικαταθλιπτική αγωγή. Σε εθελοντές που ελάμβαναν αντικαταθλιπτική αγωγή, η αντίδραση της αμυγδαλής στη θέα τρομακτικών προσώπων που φορούσαν μάσκες ήταν μειωμένη.7 Αυτό έρχεται σε αντίθεση με την αυξημένη απάντηση της αμυγδαλής που παρατηρείται σε ασθενείς με κατάθλιψη.
Περαιτέρω υποστήριξη της υπόθεσης ότι η φαρμακευτική αγωγή μπορεί να προκαλέσει συναισθηματική άμβλυνση προέρχεται από δεδομένα που υποστηρίζουν δοσοεξάρτηση του φαινομένου και στοιχεία που δείχνουν ότι η συναισθηματική άμβλυνση μπορεί να υποχωρήσει μειώνοντας τη δόση ή διακόπτοντας το χορηγούμενο σκεύασμα.8
Λαμβάνοντας υπόψη τη φαρμακολογία όσον αφορά τη συναισθηματική άμβλυνση, ο καθηγητής Fagiolini πρότεινε ότι το φαινόμενο μπορεί να προκαλείται από τη σεροτονινεργική επίδραση στους μετωπιαίους λοβούς ή την ανασταλτική σεροτονινεργική ρύθμιση των ντοπαμινεργικών συστημάτων στον μεσεγκέφαλο που προβάλλουν στον προμετωπιαίο φλοιό.
Η συναισθηματική άμβλυνση ως υπολειμματικό σύμπτωμα της ίδιας της κατάθλιψης
Η ύπαρξη και η αρνητική επίδραση της συναισθηματικής άμβλυνσης αναγνωρίστηκαν από τον καθηγητή Roger McIntyre (Πανεπιστήμιο του Toronto, Καναδάς), ο οποίος επεσήμανε ότι περίπου 30% των ασθενών που λαμβάνουν φαρμακευτική αγωγή αναφέρουν κάποιας μορφής απάθεια. Κατέληξε ωστόσο ότι αυτό απλά μπορεί αντικατοπτρίζει το γεγονός ότι τα αντικαταθλιπτικά σκευάσματα δεν αντιμετωπίζουν πάντα αποτελεσματικά τη συναισθηματική δυσλειτουργία, εγγενές στοιχείο της κατάθλιψης.2
Συσχέτιση με τη φαρμακευτική αγωγή δεν σημαίνει αιτιολογική σύνδεση
Στοιχεία από σχεδόν 4,000 ασθενείς που έλαβαν μέρος στη μελέτη STAR*D έδειξαν ότι η χαμηλή διάθεση και η απώλεια ενδιαφέροντος ήταν από την αρχή βασικά χαρακτηριστικά της κατάθλιψης.9 Μαζί με τα γνωσιακά συμπτώματα, το καταθλιπτικό συναίσθημα και η εμπειρία της μειωμένης επιβράβευσης προκαλούν κατά το ήμισυ την έκπτωση της ψυχοκοινωνικής λειτουργικότητας.9
Ο καθηγητής McIntyre επίσης αναφέρθηκε σε δεδομένα τα οποία δείχνουν ότι η ανηδονία είναι παρούσα στο 75% των ασθενών με κατάθλιψη, συνδέεται με πτωχή πρόγνωση και μη ικανοποιητική απάντηση στη φαρμακευτική αγωγή, και μπορεί να σχετίζεται με διαταραχές στις κεντρικές ντοπαμινεργικές, μεσο-μεταιχμιακές και μεσο-φλοιικές οδούς, που σχετίζονται με την επιβράβευση.10-13
Παρά το γεγονός ότι υπάρχουν στοιχεία από κλινικές μελέτες ότι η αντικαταθλιπτική αγωγή βελτιώνει τη συναισθηματική άμβλυνση που παρατηρείται στην αρχή,2,14 συχνά η υποχώρηση αυτής είναι μερική. Υπήρξε συμφωνία ότι η επίτευξη πλήρους λειτουργικής αποκατάστασης - επιπρόσθετα στην ύφεση των συμπτωμάτων - προϋποθέτει τη θεραπευτική στόχευση όλων των τομέων της κατάθλιψης, δηλαδή τόσο τη συναισθηματική δυσλειτουργία όσο και το γνωσιακό και σωματικό φορτίο της νόσου.
Educational financial support for this expert science exchange at ECNP 2019 was provided by H. Lundbeck A/S
