Πριν από περίπου ένα μήνα (13 Μαΐου 2020) δημοσιεύθηκε από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών ένα σύντομο κείμενο για την ανάγκη προσαρμογής των πολιτικών Ψυχικής Υγείας ώστε τα κράτη να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικότερα τις συνέπειες της πανδημίας από τον Covid-19. Η πλήρης έκθεση (Policy Brief: COVID-19 and the Need for Action on Mental Health. New York: United Nations, 2020) είναι διαθέσιμη από τον ΟΗΕ (ή απευθείας στο σύνδεσμο εδώ).
Η πανδημία μπορεί να αποτελέσει την ευκαιρία για ένα πιο αξιόπιστο και αποδοτικό σύστημα Ψυχικής Υγείας
Γιατί είναι σημαντική η έκθεση αυτή:
Το κείμενο αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό για την παγκόσμια Ψυχική Υγεία, καθώς εκδίδεται κατευθείαν από τον ΟΗΕ και όχι από τον WHO (που είναι ο συνδεδεμένος με τον ΟΗΕ οργανισμός για θέματα διεθνούς Υγείας), ενώ παρουσιάστηκε από τον ίδιον τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ κ. Antonio Guterres. Αυτό δείχνει τη μεγάλη σημασία που δίνεται από τον Οργανισμό για τα θέματα Ψυχικής Υγείας αυτή την περίοδο και συνιστά μια αλλαγή από παλαιότερες προτεραιότητες. Για παράδειγμα, ενώ ο WHO έχει εκδώσει αναλυτικές οδηγίες για το σχεδιασμό των υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας σε παγκόσμιο επίπεδο και την επίτευξη συγκεκριμένων στόχων (βλ. κείμενα: Mental Health Action Plan 2013-2020 & Mental Health Atlas 2017), ο ΟΗΕ, στον οδηγό του για την αειφόρο ανάπτυξη έως το 2030 δεν συμπεριέλαβε παρά μόνο έναν στόχο σχετικό με την ψυχική υγεία, αυτόν της μείωσης της αυτοκτονικότητας (βλ. σχετικά Cratsley & Mackey 2018).
Η επίδραση της Πανδημίας στην Ψυχική Υγεία
Η έκθεση ξεκινά με την υπενθύμιση ότι η υγεία δεν αποτελεί απλά απουσία νόσου αλλά εμπεριέχει το θετικό στοιχείο της πλήρους σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας. Στην περίπτωση της ψυχικής υγείας αυτό σημαίνει ότι ψυχικά υγιής είναι εκείνος που μπορεί να αντισταθμίσει το στρες που δέχεται στην ζωή του, ώστε να είναι σε θέση να αναπτύξει το δυναμικό του ως άνθρωπος, να είναι παραγωγικός και λειτουργικός και να μπορεί να συνεισφέρει θετικά στην κοινότητά του. Στην περίοδο της πανδημίας η καλή ψυχική υγεία αποτελεί προϋπόθεση ώστε οι άνθρωποι να μπορούν να εκδηλώνουν συμπεριφορές υγείας που μειώνουν την πιθανότητα μετάδοσης του ιού, ώστε να παραμένουν ασφαλείς οι ίδιοι και αυτοί που τους περιβάλλουν. Η καλή ψυχική υγεία θα συντελέσει επίσης ώστε οι πολίτες να μπορούν να αναλάβουν τις ευθύνες που απορρέουν από τους ρόλους τους ως γονείς, σύντροφοι, εργαζόμενοι και φίλοι.
Παρά την σημασία της καλής ψυχικής υγείας για την γενικότερη ευεξία μιας κοινωνίας, είναι γνωστό ότι παγκοσμίως ένα πολύ μικρό ποσοστό του προϋπολογισμού για την υγεία διατίθεται ειδικά για την ψυχική υγεία (περίπου το 2%). Αυτό έρχεται επίσης σε αντίθεση με την έκταση των προβλημάτων που αφορούν την Ψυχική Υγεία. Μόνο από κατάθλιψη υπολογίζεται ότι πάσχει το 3% του πλανήτη, δηλαδή περίπου 250 εκ. άνθρωποι, με αποτέλεσμα η κατάθλιψη να είναι η πρώτη αιτία παγκόσμιας ανικανότητας.
Η πανδημία μπορεί να αποτελέσει την ευκαιρία για ένα πιο αξιόπιστο και αποδοτικό σύστημα Ψυχικής Υγείας.
Η χρόνια υπο-χρηματοδότηση μπορεί τώρα, με αφορμή τις ψυχοκοινωνικές συνέπειες της πανδημίας, να αναστραφεί. Αυτό δεν θα βοηθήσει μόνο στην άμβλυνση των συνεπειών από την πανδημία αλλά και στην ανάπτυξη ενός πιο ισχυρού συστήματος για την υποστήριξη της ψυχικής υγείας τόσο σε μελλοντικές επείγουσες καταστάσεις όσο και σε τακτική βάση. Αυτό θα απαιτήσει όλο και περισσότερες χώρες να επενδύσουν σε πολιτικές που θα δίνουν προτεραιότητα στην ανάπτυξη πολυάριθμων κοινοτικών υπηρεσιών έναντι των μεγάλων και άκαμπτων ιδρυμάτων. Αυτόν τον μετασχηματισμό τον έχουν πετύχει αρκετές αναπτυγμένες χώρες αλλά τον έχουν ανάγκη πολύ περισσότερες.
Κείμενο: Πέτρος Σκαπινάκης, Καθηγητής Ψυχιατρικής Παν/μίου Ιωαννίνων
